Paul Boersma     Dhammapada
Boeddhistische wijsheid in verzen

Het Dhammapada is een beroemde verzameling verzen die traditioneel aan de Boeddha toegeschreven worden en tevens een van de meesterwerken in de vroege boeddhistische literatuur. Naar inhoud is het een leidraad voor monniken, maar door de eeuwen heen hebben ook leken er veel belangstelling voor gehad. Dit blijkt uit de talrijke vertalingen die ervan bestaan, alleen al in de Engelse taal meer dan vijftig. Hoewel het origineel in verzen gesteld is, zijn bijna alle vertalingen ter wereld in proza. Dit boek is een uitzondering door zijn metrische vertaling die het poëtisch karakter van het origineel in stand houdt en die makkelijk in het geheugen blijft hangen.

Voor de overige uitgaves van Paul zie: Sophia Perennis

Klik hier om te bestellen

Verder biedt het boek een comfortabele ingang tot de verzen in de vorm van een register, waar de lezer alle verzen bij een door hem/haar gekozen thema kan vinden. De traditionele verdeling in 26 hoofdstukken is voor dit doel bij lange na niet toereikend.
De commentaren bij de verzen (dikwijls steunend op het klassieke commentaar) en de toelichting bij de thema’s houden rekening met zowel de boeddhist die lering zoekt als de niet-boeddhist die kennismaking met het boeddhisme zoekt.
De kennismaking betreft dan niet alleen de gedachtewereld, maar ook de spiritualiteit van het boeddhisme: de oefenweg naar Nirwana. Dit boek dat poëzie en diepgang combineert is terecht op één lijn gesteld met klassiekers als de Tao Teh King en de Oepanisjaden.
Bij 26 verzen – in elk hoofdstuk één – heeft Arjan Ubert paginagrote illustraties gemaakt. Zijn pentekeningen in zwart-wit zijn fijnzinnig, doordacht en geestig
Voor bestellingen
Het boek is direct bij Paul Boersma te bestellen voor € 19,90 ex. verzendkosten
E-mail aub uw gegevens en het gewenste aantal exemplaren.

Dhammapada
boeddhistische wijsheid in verzen.

Uitgeverij Milinda, november 2014.
Met een themaregister om verzen bij een gekozen onderwerp te vinden en om sleutelbegrippen te verduidelijken.
Met commentaar dat gebaseerd is op het klassieke commentaar van Buddhaghosa.
Met illustraties van Arjan Ubert.
Harde kaft, gebonden. Prijs € 19,90

Boekpresentatie “Dhammapada”.


Op vrijdagavond 16 januari 2015 was de grote zaal in centrum Kargadoor te Utrecht volledig bezet. Zestig mensen waren gekomen naar de boekpresentatie van Milinda uitgevers en van Paul Boersma, vertaler van “Dhammapada, Boeddhistische wijsheid in verzen “. Een metrische vertaling met commentaar en themaregister. De illustraties zijn van Arjan Ubert. Een unieke uitgave.

Door Jan Dekker

Uitgever Gerolf T'Hooft houdt de inleiding

In zijn openingswoord schetste Gerolf 't Hooft de geschiedenis van dit deel uit de Boeddhistische canon als één van de vijftien teksten uit de Sutta Pitaka. Het boek omvat 423 verzen in 26 hoofdstukken. De verzen kennen een grote rijkdom aan beelden. Opeenvolgende verzen spiegelen elkaar soms. Daarbij is sprake van parallellisme en/of contrast. Het belangrijkste kenmerk is de metrisch en ritmische vertaling . Van oorsprong is het een vademecum voor de monnik. De vertaling van Paul Boersma is een toegankelijke editie voor de hedendaagse meditator en lezer.

Daarna was het de beurt aan Paul. Hij begon zo'n tien jaar geleden met het vertalen van 10, 20 verzen uit onvrede over bestaande edities. “Ze moeten een ritmischer vertaling krijgen“, dacht hij. “Ze moeten stromen en helder zijn“. Door de vertaling kwam hij steeds dichter bij de inzichten die uit de verzen spreken. “Als lezer moet je ze dan ook veelvuldig tot je nemen. Niet alleen op intellectueel niveau. Diegenen die ze zelf in praktijk brengen, zonder publiek, in alle stilte, verdienen meer lof dan degene die ze knap vertaald heeft.”

Henk Barendregt, beroemd wiskundige en tevens vipassanaleraar, voerde als derde het woord.

Vipassanaleraar Henk Barendregt demonstreert de waarde van het themaregister

Hij demonstreerde de voordelen van het themaregister door te laten zien hoe men antwoord op een vraag kan krijgen door in het register een bijbehorend vers op te zoeken. Zijn er dan nog vragen dan kan dit herhaald worden. Zo kan men het boek gebruiken als basis voor Dhammastudie. Zijn kritiek op de ‘auteur’ (volgens velen de Boeddha) luidde: “Waar vind je in de verzen hoe je concentratie en inzicht verwerft“? Zijn kritiek op de vertaler was: “Waar vind ik de begrippen metta en mededogen in het register”? Ze staan wel in één van de verzen. Een tweede druk is snel nodig!

Illustrator Arjan Ubert vertelde dat zijn fascinatie voor alchemistische tekeningen en de inspiratie d.m.v. de eigen achtertuin met bomen, planten en verweerde muur hielpen bij het maken van de tekeningen. Hij toonde de voorstelling van de sefirot als ordeningsprincipe voor de omslag van het boek. De tekeningen zijn direct met pen en inkt getekend om de lijnen te kunnen zetten, zonder ze te kunnen corrigeren.
De avond werd besloten met vragen uit het publiek en het signeren van boeken door auteur Paul Boersma.

Paul Boersma (m) en Arjan Ubert (r) signeren het boek

Vragen uit het publiek:

  • Wat bedoel je met: ik gebruikte mijn eerste vertalingen in mijn lessen?
    Paul: Voornamelijk de meditatoren groep in Amersfoort. Soms word ik ook uitgenodigd door anderen.
  • Heb je vertaald uit het Engels of uit het Pali? Beide. Paul gebruikte van prof. K. Sarao een gids voor vertalers , die de structuur van de Pali taal duidelijk maakte voor hem.
  • Geef je alleen lessen in mediatie of behandel je het hele achtvoudige pad? Paul is van mening dat de Boeddha het edele achtvoudige pad heeft geleerd, en niet het edele eenvoudige pad.
  • Worden de verzen ook gechant? Is dit geen uitdaging? Gerolf : de traditie is om ze uit het hoofd te leren opzeggen.
  • Waarvoor kun je het boek gebruiken? Paul moedigt de vragensteller aan om de eigen creativiteit te gebruiken. Elk vers heeft echter een eigen kracht. Iedereen moet hetzelfde proces door maken door de eigen vertaling tot stand te brengen.
  • Geen vraag, maar statement: Poëzie is een adequate vorm voor diepere waarheid. Dat blijkt ook in geschriften van andere religies. Hij is geïnspireerd door de teksten en Pauls aanwijzingen.
  • Wat is Pauls volgende project? Niet het vertalen van de Sutta Nipata, die ook geheel in verzen geschreven is, maar drie keer zo lang is. Een nieuw boek zal gaan over de innerlijke eenheid van de wereldreligies.

Een voorproefje
De Dhamma-gift steekt boven alle giften uit.
De Dhamma-smaak steekt boven alle smaken uit.
De Dhamma-vreugd steekt boven alle vreugdes uit.
Het eind van dorst tilt boven al het lijden uit.
(Dhammapada vers 354)

81
Zoals een grote zware rots
Niet door de wind bewogen wordt,
Zo brengen lof en blaam ook niet
De wijzen uit hun evenwicht.

103
Verslaat men op het slagveld zelfs
Nog meer dan honderdduizend man,
De hoogste overwinnaar toch
Is wie alleen zichzelf verslaat.

222
Wie opgekomen toorn bedwingt
Zoals een wagen die ontspoort,
Zo iemand noem ik pas koetsier:
De rest houdt slechts de teugels vast.

277
Al wat vorm heeft is voorbijgaand.
Wanneer men dat met wijsheid ziet,
Dan keert men zich van ’t lijden af.
Dit is het pad der zuivering.

Commentaar: Dit vers gaat over een van de drie karakteristieken van het bestaan. De spirituele weg van de boeddhist bestaat erin deze drie kenmerken niet alleen met zijn verstand, maar met zijn hele wezen te omvatten. Wat in het begin een willekeurige of ongefundeerde stelling kan lijken wordt door oefening en studie langzaam eigen gemaakt.

394
Wat heb je, domkop, aan gevlochten haar?
Wat moet je met een antilopenjas?
Een jungle woekert in je binnenste.
Slechts aan de buitenkant besteed je zorg.

Commentaar: Asceten lieten hun haar vervilten in een wrong. Een antilopenhuid was destijds gebruikelijke kleding voor asceten.

395
De man die voddenkleding draagt,
Die mager is, en aders toont,
Die eenzaam mediteert in ’t woud,
Ja, hem noem ik een echt’ brahmaan.

Commentaar: Strikt genomen zijn dit nog steeds uiterlijke kenmerken, maar wel kenmerken die men niet zelf makkelijk kan beïnvloeden. Ze zeggen iets over het innerlijk van de persoon.

Het vertaalproces: een persoonlijk relaas


Zo halverwege het eerste decennium van deze eeuw begon het tamelijk ongemerkt. Als ik voor een artikel of voor een toespraak een vers uit het Dhammapada wilde aanhalen, konden bestaande vertalingen me dikwijls niet bevredigen. Ik begreep ze niet of ik vond hun vorm te lelijk. Misschien lag het aan mijn eigen onvermogen, misschien ook stelde ik te hoge esthetische eisen, maar het gevolg was dat ik besloot om zelf zo nu en dan een vers te vertalen. Op die manier kon ik verzen gebruiken die ik had doorleefd, die ritme vertoonden, kortom waar ik helemaal achter stond. Toen ik er enkele tientallen had geproduceerd, kwam ik rond 2010 op het idee om alle 423 te gaan vertalen. Achteraf gezien moet dat als een hoogmoedig idee beschouwd worden. Als ik geweten had hoeveel tijd en moeite het project zou kosten, was ik er beslist niet aan begonnen!

Ik vertaalde wel ritmisch maar niet metrisch: het aantal lettergrepen per regel varieerde aanzienlijk, ook binnen een vers. Weinig vermoedde ik dat dit slechts een vooroefening was. Eind 2011 deed ik weer iets hoogmoedigs. Ik belde met uitgever Gerolf ’t Hooft van Asoka of hij misschien belangstelling had. Zijn antwoord kwam als een verrassing. Het zou pas echt interessant zijn als de vertaling volkomen metrisch was. Mij was geen metrische vertaling bekend, en ik achtte zo iets nauwelijks mogelijk. Het was me opgevallen dat voor velen een prozavertaling al te moeilijk was: er bestaan van het Dhammapada heel wat fantasievertalingen die zich ver van de oorspronkelijke tekst begeven. Hoeveel moeilijker was dan niet een poëzievertaling! Maar ’t Hooft had ervaring met de metrische vertaling van Eerwaarde Nyanatiloka in het Duits en stuurde me deze toe.
Ik beloofde het te proberen. En het lukte! Weliswaar niet steeds met precies dezelfde hoeveelheid lettergrepen als in het origineel, maar de meeste achtlettergrepige regels kon ik ook in het Nederlands in acht lettergrepen vangen. Voor sommige andere had ik tien lettergrepen nodig.

In het voorjaar van 2012 had ik veel tijd, en ik begon nu op volle toeren te werken. Ik stortte me in een spannend en wonderbaarlijk proces. Ik had dezelfde ervaring die veel dichters hebben: dat de druk om binnen een bepaald metrum te blijven de creativiteit tot grote hoogten opvoert. De verzen werden korter, maar sprekender. Het vertaalproces gaf een diepe bevrediging, niet alleen door de voelbare aanwezigheid van de Dhamma (daarover later), maar ook doordat het telkens weer lukte het metrum te handhaven. Op sommige momenten raakte ik zo geconcentreerd dat als ik een vertaalprobleem formuleerde meteen het antwoord omhoog kwam. Alsof de engelen hielpen.

Medio 2012 was er even sprake van dat het boek in productie genomen zou worden, maar daar kwam iets tussen. Ik liet het project liggen, en oefende geduld, totdat er in 2014 een nieuwe kans bij uitgeverij Milinda kwam. Ik nam het werk weer ter hand en ontdekte dat er steeds weer verbeteringen mogelijk zijn. Een werk als dit is nooit af, als je je ogen open hebt. Dat geldt natuurlijk voor alles wat mensen doen. Vergankelijkheid en onvolmaaktheid horen bij elkaar. De perfectie kan alleen benaderd worden. De vraag die je je op een gegeven moment kunt stellen is alleen op welke plaats van de asymptoot je je bevindt: aan het begin, waar nog grote verbeteringen mogelijk zijn, of aan het eind, waar de verbeteringen heel klein worden.

Tot slot nog een woord over het verschijnsel dhamma-vreugde, dat in de klassieke literatuur, en met name in het Dhammapada, genoemd wordt. Het is de vreugde die ontstaat wanneer iemand de leer echt tot zich neemt, men zou kunnen zeggen: de dhamma smaakt. Men beseft in de aanwezigheid van iets groots en nobels te verkeren. Het gaat verder dan alleen geïnspireerd zijn door de Leer. Dhammavreugdes zijn bloemen op het spirituele pad dat de Boeddha heeft uitgestippeld. De dhamma-vreugde heeft het mij mogelijk gemaakt meer dan duizend uren in dit vertaalproject te steken.

Over Paul Boersma
Mijn aanraking met Vipassana
De kennismaking in 1981 met de Vipassana meditatie was voor mij een openbaring en deed mij vanuit een geheel andere basis leven. Er volgden regelmatig retraites met leraren uit oost en west: vooral bij de Eerwaarde Mettavihari [† 2007], een Thaise monnik woonachtig in Nederland, waar ik veel dank aan verschuldigd ben.
Andere leraren waren:
  • Eerwaarde U Rhewatta Dhamma een Birmese monnik in Birmingham [† 2004]
  • Eerwaarde U Janaka een Birmese monnik op tournee in Nederland
  • Christina Feldman & Christopher Titmuss (2 Engelsen die in Azië in de leer waren geweest)
Ik was behulpzaam bij het opbouwen van het Vipassana-centrum in Groningen [1] samen met Frits Koster [2] en vele anderen.

In 1995 ging ik meehelpen aan de organisatie en het onderricht in de Buddhavihara/Sangha Metta in Amsterdam, de oorspronkelijke plek van Eerwaarde Mettavihari, die overgenomen is door Jotika Hermsen (sinds medio 2002 heb ik er geen organisatorische taak meer). Enkele jaren geleden gaf ik voor het eerst een Vipassana cursus in begeleidingscentrum Klavervuur te Amersfoort en sinds september 2002 zijn er wekelijkse activiteiten in Amersfoort